Kirai

 Kirai ni fungu la maneno ambalo halina maana kamili. Huhitaji kuongezwa maneno mengine ili kuwasilisha maana.

Aina za virai

1. Kirai nomino - hutawaliwa na nomino. Nomino ndio hutangulia.

Aina za kirai nomino

(a). Nomino moja. Mfano: Mjomba amefika. ( Kirai nomino-> Mjomba.)

(b). Nomino mbili. Mfano: Ndovu na Simba wameuawa. (Kirai nomino-> Ndovu na Simba)

(c). Nomino na kivumishi. Mfano: Kiti kirefu kimenunuliwa. (Kirai nomino -> Kiti kirefu)

(d). Nomino na kundi-tenzi. Mfano: Upishi wa Zainabu ulioanza juzi umefutiliwa mbali. (Kundi nomino-> Upishi wa Zainabu ulioanza juzi)

2. Kirai Kitenzi

- Kitenzi ndicho kinachotangulia na kutawala.

Aina za kirai kitenzi

(a).Kitenzi pekee. Mfano: Waliochelewa wataadhibiwa. (Kirai kitenzi -> Waliochelewa)

(b). Kitenzi na nomino. Mfano: Aliyempa kalamu ametoroka. (Kirai kitenzi-> Aliyempa kalamu)

(c). Kitenzi na kitenzi. Mfano: Aliyemwakilisha amewasili ofisini. (Kirai kitenzi -> Aliyemwakilisha amewasili)

(d). Kitenzi-nomino na kitenzi. Mfano: Kupika kunapendeza wengi. (Kupika kunapendeza)

3. Kirai kivumishi

- Kivumishi ndicho hutangulia katika sentensi.

Aina za kirai kivumishi

(a). Kivumishi na kielezi chake. Mfano: Kitoto kijinga sana kitachapwa. (Kirai kivumishi-> kirai kivumishi)

(b). Kivumishi na nomino. Mfano: Shule yenye madarasa mengi imezinduliwa. (Kirai kivumishi -> Yenye madarasa)

(c). Kivumishi na kirai kitenzi. Mfano: Daktari mwenye hati mbaya ameajiriwa. (Kirai kivumishi-> Mwenye hati mbaya)

3. Kirai kielezi 

- Kielezi ndicho hutangulia. Hueleza jinsi kitu kilivyofanyika mahali, wakati au mara ngapi.

Kwa mfano: Alfred alifika jana jioni.

Kirai kielezi -> jana jioni

4. Kirai kihusishi

- Kihusishi hutangulia kikifuatwa na nomino.

Kwa mfano: Lazima usimame mbele ya mgomba.

Kirai kihusishi -> mbele ya mgomba.

©️ Kelvin Munene 2023